Gen Terapisi ile Görme Yetisi 10.000 Kat İyileşen Hastalar

 

Nadir bir kalıtsal hastalık nedeniyle çocukluk döneminde büyük oranda görme kaybı yaşayan kişilerin görme yetisi, gen terapisi sonrası 100 kat iyileşti. Hatta bazı hastalarda bu iyileşme, görme duyusunda 10.000 katlık bir artışa kadar ulaştı. Bu çarpıcı sonuçlar, Peretman Tıp Fakültesi'nden araştırmacılar tarafından yürütülen ve The Lancet dergisinde yayınlanan bir klinik çalışmada elde edildi.

Çalışmanın baş yazarı, Oftalmoloji Profesörü ve Kalıtsal Retina Dejenerasyonları Merkezi eş direktörü olan Dr. Artur Cideciyan, "10.000 katlık bu iyileşme, hastanın tedavi öncesinde parlak bir iç mekan aydınlatılmasına ihtiyaç duyması yerine, tedavi sonrasında yalnızca ay ışığında çevresini görebilmesi anlamına geliyor," dedi. "Bir hasta, ilk kez yalnızca bir kamp ateşinin ışığında gece yarısında yönünü bulabildiğini bitirdi."

Bu faz 1/2 klinik çalışmasına 3'ü çocuk olmak üzere toplam 15 kişi katıldı. Her bir hasta, görme yetisini etkileyen GUCY2D genindeki mutasyonlar nedeniyle oluşan Leber konjenital amorozisi (LCA1) hastalığına sahipti. Dünya genelinde 100.000'den az kişiyi etkileyen bu genetik durum, bebeklik döneminden itibaren ciddi görme kaybına neden oluyor.

Gen Terapisi: ATSN-101

Çalışmada, ATSN-101 olarak adlandırılan gen terapisi, AAV5 mikroorganizmasından uyarlanmış bir yöntemle uygulandı. Terapinin farklı dozları, retina altına cerrahi bir operasyonla enjekte edildi. İlk aşamada, üç farklı doz seviyesi (düşük, orta, yüksek) üçer yetişkin hastaya uygulandı ve her dozun güvenliği değerlendirildikten sonra bir sonraki doza geçildi. İkinci aşamada ise hem yetişkin hem de çocuk hasta gruplarına yalnızca yüksek dozlar uygulandı.

Tedavi,  uygulandıktan sonraki ilk ay içinde hızlıca sonuç vermeye başladı ve en az 12 boyunca etkisini sürdürdü. Tedavi edilen bazı hastalar, düşük ışıkta çeşitli testleri başarıyla tamamlarken, yüksek doz alan 9 hastanın 2'si görme yetilerinde 10.000 kat iyileşme gösterdi. Cideciyan, "Önceden büyük bir iyileşme potansiyeli öngörmemize rağmen, fotoreseptörlerin tedaviye nasıl tepki vereceğinden emin değildik," diyerek gen terapisinin beklenenin ötesinde etkili olduğunu vurguladı.

Güvenlik ve Yan Etkiler

Çalışmanın temel hedeflerinden biri gen terapisinin güvenliğini belirlemekti. Çoğu hasta, cerrahi müdahalenin kendisinden kaynaklanan hafif yan etkiler yaşasa da, ciddi bir yan etki belirtilmedi. En sık görülen yan etki göz yüzeyindeki küçük kan damarlarının yırtılması sonucu oluşan konjonktival kanama idi ve bu durum kendiliğinden iyileşti. İki hastada göz iltihabı görüldü, ancak streoid tedavisi ile geri döndürülebildi.

Bu araştırma, PeenÜniversitesi'nde daha önce yapılan başka bir başarılı göz araştırmasının hemen ardından geldi. 2024 yılının başlarında, CRISPR-Cas9 gen düzenleme yöntemi kullanılarak farklı bir LCA formuna sahip hastaların görme yetileri iyileştirilmişti. Dr. Tomas S. Aleman tarafından yönetilen bu çalışmada, LCA'nın CEP290 gen mutasyonlarıyla ilişkili formu üzerinde başarı elde edilmişti. Dr. Aleman, "Bu son klinik çalışmaların başarısı, kalıtsal retinat dejenerasyonlardan kaynaklanan bebeklik körlüğünün yaklaşık %20'si için uygulanabilir bir tedavi umudu sunuyor," diyerek gelecekteki çalışmalara olan inancını dile getirdi.

Gelecekteki Tedavi Yöntemleri

Araştırma ekibi, bu deneysel tedavinin klinik kullanım için onaylanabilmesi adına başka bir klinik denemenin daha yapılması gerektiğini belirtti. Bu aşamada, katılımcılar rastgele olarak farklı tedavi dozlarına atanacak ve araştırmacılar ile katılımcılar kimin hangi tedaviyi aldığını bilmeyecek. Böylece sonuçlar üzerinde olası bir yanlılık önlenmiş olacak.

Bu çalışmalar, kalıtsal görme kaybına sahip hastalar için yeni bir umut ışığı yakarken, gelecekte gen terapilerinin daha da geliştirilebileceği öngörülüyor.

Referanslar

1. Paul Yang, Laura P Pardon, Allen C Ho, Andreas K Lauer, Dan Yoon, Shannon E Boye, Sanford L Boye, Alejandro J Roman, Vivian Wu, Alexandra V Garafalo, Alexander Sumaroka, Malgorzata Swider, Iryna Viarbitskaya, Tomas S Aleman, Mark E Pennesi, Christine N Kay, Kenji P Fujita, Artur V Cideciyan. Safety and efficacy of ATSN-101 in patients with Leber congenital amaurosis caused by biallelic mutations in GUCY2D: a phase 1/2, multicentre, open-label, unilateral dose escalation study. The Lancet, 2024; 404 (10456): 962 DOI: 10.1016/S0140-6736(24)01447-8